फ्रान्स — विश्वका देशहरूको राहदानीको शक्ति मापन गर्ने प्रतिष्ठित हेन्ली पासपोर्ट इन्डेक्सको २०२५ को पछिल्लो वरीयता सार्वजनिक भएको छ । यस सूचीमा नेपाली राहदानी ९९ देशहरूमध्ये ९५ औं स्थानमा रहँदै विश्वको सबैभन्दा कमजोर राहदानीको सूचीमा परेको छ । अर्कोतर्फ, स्पेन, सिंगापुर, फ्रान्स, जर्मनी, इटाली र जापानको राहदानी विश्वकै सबैभन्दा शक्तिशाली साबित भएका छन् ।
यस वर्षको वरीयतामा ६ वटा देशले शीर्ष स्थान ओगटेका छन् । स्पेन, सिंगापुर, फ्रान्स, जर्मनी, इटाली र जापानका नागरिकहरूले विश्वका १९४ वटा देशमा बिना भिसा वा आगमनमा भिसा (visa-on-arrival) मार्फत यात्रा गर्न पाउँछन् । यसले उनीहरूलाई विश्वव्यापी यात्रा, व्यापार र अवसरहरूको लागि सहज पहुँच प्रदान गर्दछ ।
शीर्ष वरीयतामा युरोपेली देशहरूको वर्चस्व कायमै छ । फिनल्यान्ड, स्वीडेन, दक्षिण कोरिया र नेदरल्यान्ड्स दोस्रो स्थानमा छन् भने अस्ट्रिया, डेनमार्क, आयरल्यान्ड र संयुक्त अधिराज्य तेस्रो स्थानमा छन् ।
नेपालको निराशाजनक अवस्था
हेन्ली पासपोर्ट इन्डेक्सका अनुसार, नेपाली राहदानी वाहकहरूले विश्वका केवल ४० वटा देशमा मात्र बिना भिसा वा आगमनमा भिसाको सुविधा पाउँछन् । यसले गर्दा नेपाली नागरिकहरूलाई विदेश यात्रा, अध्ययन, व्यापार वा उपचारका लागि समेत भिसाको लामो र झन्झटिलो प्रक्रियाबाट गुज्रनुपर्ने बाध्यता छ ।
दक्षिण एसियामा पनि नेपालको अवस्था कमजोर नै देखिन्छ । माल्दिभ्स (५८ औं), भारत (८२ औं), र भुटान (८७ औं) को राहदानी नेपालको भन्दा शक्तिशाली छन् । नेपालभन्दा पछाडि पाकिस्तान (९७ औं), सोमालिया, यमन, इराक र अफगानिस्तान जस्ता द्वन्द्वग्रस्त देशहरू मात्र रहेका छन् ।
नेपाली राहदानी कमजोर हुनुका प्रमुख कारणहरू के हुन् ?
कुनै पनि देशको राहदानीको शक्ति त्यस देशको आर्थिक अवस्था, राजनीतिक स्थिरता र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा निर्भर गर्दछ। नेपाली राहदानी कमजोर हुनुका पछाडि निम्न मुख्य कारणहरू छन् :
१. कमजोर आर्थिक अवस्था : नेपाल विकासोन्मुख देश हो र यहाँको प्रतिव्यक्ति आय न्यून छ । विकसित देशहरूलाई नेपाली नागरिकहरू आफ्नो देशमा आएर अवैध रूपमा बस्न सक्छन् वा आर्थिक भार बन्न सक्छन् भन्ने डर हुन्छ, जसकारण उनीहरू भिसा नीतिमा कडाइ गर्छन् ।
२. राजनीतिक अस्थिरता : लामो समयदेखिको राजनीतिक अस्थिरता, कमजोर शासन प्रणाली र नीतिगत निरन्तरताको अभावले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा नेपालको छवि बलियो बन्न सकेको छैन ।
३. अध्यागमन र मानव तस्करीको जोखिम : विगतमा धेरै नेपालीहरूले पर्यटक भिसाको दुरुपयोग गरी विदेशमा अवैध रूपमा बसेको वा शरणार्थीको रूपमा आवेदन दिएको घटनाहरूले गर्दा धेरै देशहरू नेपाली नागरिकप्रति सशंकित छन् । यसले भिसा प्रक्रियालाई थप जटिल बनाएको छ ।
४. कमजोर कूटनीतिक सम्बन्ध र पारस्परिकताको अभाव : नेपालले शक्तिशाली देशहरूसँग बलियो कूटनीतिक सम्बन्ध विस्तार गरी भिसा-रहित सम्झौताहरू गर्न सकेको छैन । राहदानीको शक्ति ‘पारस्परिकताको सिद्धान्त’ मा पनि आधारित हुन्छ । जब नेपालले अन्य देशका नागरिकहरूलाई सहज भिसा दिन्छ, तब मात्र ती देशहरूले पनि नेपालीलाई सोही प्रकारको सुविधा दिने सम्भावना बढ्छ ।
५. अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको पालनामा कमी : राहदानीको सुरक्षा, डाटा आदानप्रदान र अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (ICAO) को मापदण्डहरूको पूर्ण पालनाले पनि राहदानीको विश्वासनीयता बढाउँछ, जसमा सुधारको आवश्यकता देखिन्छ ।
