म्याड्रिड — बालबालिका तथा किशोरकिशोरीहरूमा सामाजिक सञ्जाल र डिजिटल उपकरणको लत गम्भीर स्वास्थ्य समस्याको रूपमा देखा पर्न थालेपछि, युरोपका दुई छिमेकी राष्ट्रहरू—पोर्चुगल र स्पेन—ले यस विरुद्ध लड्न संयुक्त रणनीति तयार गरिरहेका छन् ।
पोर्चुगलको राष्ट्रिय जीवन विज्ञान परिषद् (CNECV) र स्पेनी बायोएथिक्स समितिले ‘दुवै देशका लागि अत्यन्तै चिन्ताजनक’ बनेको यो विषयलाई सम्बोधन गर्न एक संयुक्त राय लाई अन्तिम रूप दिँदैछन्, जुन आगामी जनवरी महिनामा सार्वजनिक गरिनेछ ।
पोर्चुगल र स्पेनका विज्ञहरूले बालबालिकाको स्वास्थ्यमा डिजिटल लतको प्रभावलाई मुख्य चुनौतीका रूपमा लिएका छन् । ‘EU Kids Online 2020’ नामक १९ देशमा गरिएको अनुसन्धानले पोर्चुगलको अवस्था चिन्ताजनक रहेको देखाएको छ ।
साना बालबालिका (९-११ वर्ष) : ३८ प्रतिशत बालबालिका दैनिक सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्छन् । हरेक तीनमध्ये एक जनाले दिनमा धेरै पटक स्मार्टफोन चलाउँछन् र औसतमा दैनिक २ घण्टा (११९ मिनेट) अनलाइन बिताउँछन् ।
किशोरकिशोरी (१२-१४ वर्ष) : ७८ प्रतिशत बालबालिका दैनिक सामाजिक सञ्जालमा सक्रिय छन् ।
युवा (१५-१६ वर्ष) : ८८ प्रतिशत युवाहरू दैनिक सामाजिक सञ्जाल चलाउँछन् र उनीहरूको औसत अनलाइन समय दैनिक ४ घण्टासम्म पुगेको छ । झन्डै आधा जसो पोर्चुगिज बालबालिकाहरू दैनिक अनलाइन गेम खेल्छन्, जुन सर्वेक्षण गरिएका अन्य देशहरूको औसतभन्दा धेरै हो ।
दुवै देशका नैतिकता समितिहरूले वारसामा प्रस्तुत गरेको प्रारम्भिक मस्यौदा र हालको छलफलका आधारमा राज्य, समाज, विद्यालय र परिवारका लागि निम्न सिफारिसहरू तयार पारेका छन् ।
CNECV की अध्यक्ष मारिया डो सेउ नेभेसका अनुसार सुधारको सुरुवात घरबाटै हुनुपर्छ । अभिभावकहरू आफैं मोबाइलमा व्यस्त भएर बच्चाहरूलाई बेवास्ता गर्नु हुँदैन । साना बच्चाहरू (डायपर लगाउने उमेरका) को हातमा मोबाइल थमाइदिने प्रवृत्ति रोक्नुपर्छ । ६ वर्ष मुनिका बालबालिकाका लागि स्क्रिन समयमा कडा सीमा र स्पष्ट तालिका हुनुपर्छ । राती सुत्ने कोठामा स्क्रिन (मोबाइल/टिभी) राख्न दिनु हुँदैन । सुत्नुभन्दा कम्तीमा एक घण्टा अगाडि स्क्रिन बन्द गरिसक्नुपर्छ । मोबाइलको सट्टा खेलकुद, संगीत वा अन्य सिर्जनात्मक गतिविधिमा बालबालिकालाई सहभागी गराउनुपर्छ ।
कक्षा ५ सम्म विद्यालय परिसरभित्र स्मार्टफोन प्रयोगमा ‘सम्भावित प्रतिबन्ध‘ लगाइनुपर्छ (पोर्चुगलले यो शैक्षिक सत्रदेखि लागू गरिसकेको छ) । कक्षा ७ देखि ९ सम्मका विद्यार्थीहरूका लागि “कडा नियमन” हुनुपर्छ ।विद्यालयहरूमा ‘डिजिटल नागरिकता’ विषय पढाउनुपर्छ र डिजिटल साक्षरता तालिम दिइनुपर्छ ।
सरकारले एप्स र गेमहरूको वर्गीकरण अनिवार्य गर्नुपर्छ । प्रविधि कम्पनीहरूले नाबालिगहरूको डाटा, गोपनीयता र एल्गोरिदमको प्रयोगलाई नियमन गर्नुपर्छ ताकि उनीहरूको सुरक्षा ग्यारेन्टी होस् । सार्वजनिक स्रोतद्वारा सञ्चालित सुरक्षित सामाजिक सञ्जाल सिर्जना गर्ने बारे विचार गर्न सिफारिस गरिएको छ ।
पुस्तकालय र स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा परिवारहरूका लागि ‘स्थानीय डिजिटल साक्षरता केन्द्र‘ स्थापना गर्नुपर्छ, जहाँ अभिभावक र बालबालिकालाई सचेतना दिइयोस् ।
के समाधान प्रतिबन्धमा छ त ? भन्ने प्रश्नमा अध्यक्ष मारिया डो सेउ नेभेस भन्छिन्, “यो केवल दुई विकल्प (प्रतिबन्ध वा शिक्षा) को कुरा होइन, दुवै आवश्यक छन् । ‘अश्लील वेबसाइटहरू र असाधारण हिंसा भएका सामग्रीहरू, जुन बालबालिकाको कलिलो दिमागका लागि अनुपयुक्त छन्, त्यस्ता सामग्रीमा पहुँच रोक्न ‘प्रतिबन्ध’ लाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्नु हुँदैन।‘ — मारिया डो सेउ नेभेस (अध्यक्ष, CNECV)
युरोपेली संसदले पनि अभिभावकको सहमति बिना सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्न पाउने न्यूनतम उमेर १६ वर्ष तोक्ने र यसलाई कडाइका साथ लागू गर्ने संयन्त्रको वकालत गरेको सन्दर्भमा यो संयुक्त राय निकै महत्त्वपूर्ण मानिएको छ ।
यो संयुक्त रायको अन्तिम संस्करण आगामी जनवरी महिनामा सार्वजनिक गरिनेछ । यसले पोर्चुगल र स्पेनमा मात्र नभई सम्पूर्ण युरोपेली युनियनभित्र बालबालिकाको डिजिटल सुरक्षासम्बन्धी नीति निर्माणमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउने अपेक्षा गरिएको छ ।
