पोर्चुगल — नोभेम्बर महिना सुरु भएसँगै पोर्चुगल लगायत युरोपका अधिकांश देशहरूमा ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ (Black Friday) को चर्चा र तयारी तीव्र रूपमा अगाडि बढेको छ । सपिङ मलहरूमा ठूला ‘SALE’ (छुट) का ब्यानरहरू देखिन थालेका छन् भने अनलाइन E-commerce (ई-कमर्स) वेबसाइटहरूले ‘अविश्वसनीय छुट’ को बाचा गर्दै ग्राहकहरूलाई आकर्षित गर्न थालिसकेका छन् ।
पछिल्ला केही वर्षदेखि नोभेम्बर महिनालाई ‘किनमेलको महिना’ को रूपमा स्थापित गराउन ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ ले ठूलो भूमिका खेलेको छ । तर, धेरैलाई अझै पनि यो ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ के हो, यो किन नोभेम्बरमा सुरु हुन्छ र यसको नाम ‘कालो शुक्रबार’ किन रह्यो भन्नेबारे जिज्ञासा हुन सक्छ ।
ब्ल्याक फ्राइडेको अर्थ के हो ?
‘ब्ल्याक फ्राइडे’ को नामकरण पछाडि दुईवटा मुख्य सिद्धान्तहरू छन् :
१. लेखा सँग सम्बन्धित : यो सबैभन्दा प्रचलित र सकारात्मक व्याख्या हो । व्यापारिक लेखा प्रणालीमा, कम्पनीहरूले घाटा बेहोर्दा त्यसलाई रातो मसी ले र नाफा माउँदा कालो मसीले देखाउने पुरानो चलन थियो ।
‘ब्ल्याक फ्राइडे’ ले त्यो दिनलाई सङ्केत गर्दछ जब खुद्रा बिक्रेताहरू वर्षभरि हुनसक्ने सम्भावित घाटा (रातो) बाट माथि उठेर, क्रिसमसको किनमेल सुरु भएसँगै, ठूलो नाफा (कालो) कमाउन सुरु गर्छन् । अर्थात्, यो दिन ‘रातो’ बाट ‘कालो’ मा प्रवेश गर्ने दिन हो ।
२. फिलाडेल्फियाको ट्राफिक जाम (नकारात्मक अर्थ) : सन् १९६० को दशकमा अमेरिकाको फिलाडेल्फिया सहरका प्रहरीहरूले यो शब्दको प्रयोग एक नकारात्मक घटनालाई वर्णन गर्न गरेका थिए । ‘थ्यांक्सगिभिङ’ को भोलिपल्ट सहरमा किनमेल गर्ने मानिसहरू र पर्यटकहरूको ठूलो भीडले गर्दा सडकमा भयानक ट्राफिक जाम र अस्तव्यस्तता सिर्जना हुन्थ्यो । यही अराजकता र भीडलाई प्रहरीले ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ (कालो शुक्रबार) भनेर वर्णन गरेका थिए ।
यद्यपि, समयसँगै व्यापारीहरूले यो नकारात्मक अर्थलाई पन्छाउँदै ‘नाफा’ सँग जोडेर यसलाई विश्वव्यापी ब्रान्डिङ गरे ।
अमेरिकी परम्परा युरोपमा किन ?
‘ब्ल्याक फ्राइडे’ मूलतः एक अमेरिकी परम्परा हो । यो अमेरिकामा नोभेम्बर महिनाको चौथो बिहीबार मनाइने ‘थ्यांक्सगिभिङ’ को भोलिपल्ट, अर्थात् नोभेम्बरको चौथो शुक्रबार पर्दछ । यस दिनबाट अमेरिकामा क्रिसमसको किनमेल औपचारिक रूपमा सुरु हुन्छ । तर, पोर्चुगल वा अन्य युरोपेली देशहरूमा ‘थ्यांक्सगिभिङ’ मनाइँदैन । तैपनि ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ यहाँ किन यति लोकप्रिय भयो त ? यसका मुख्य कारणहरू निम्न छन् :
ग्लोबलाइजेसन र ई-कमर्स : अमेजन (Amazon), इबे (eBay) जस्ता विश्वव्यापी अनलाइन सपिङ प्लेटफर्महरूले ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ को अवधारणालाई अमेरिका बाहिर फैलाउन मुख्य भूमिका खेले ।
व्यापारिक रणनीति : युरोपेली खुद्रा बिक्रेताहरूले पनि क्रिसमस अघिको सुस्त व्यापारलाई बढावा दिन यो ‘सुनौलो अवसर’ देखे । क्रिसमसको उपहार किन्न मानिसहरूले डिसेम्बर कुर्नुपर्ने बाध्यतालाई ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ ले नोभेम्बरमै ल्याइदियो ।
प्रतिस्पर्धाको दबाब : जब एक-दुई ठूला कम्पनीहरूले छुट दिन थाले, अन्य साना-ठूला पसलहरू पनि बजारमा टिक्नका लागि यो प्रतिस्पर्धामा सामेल हुन बाध्य भए ।
नोभेम्बरमै किन ? (बदलिँदो स्वरूप)
परम्परागत रूपमा ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ नोभेम्बरको अन्तिम शुक्रबार मात्र हुन्थ्यो । तर, बढ्दो प्रतिस्पर्धा र ग्राहकको चाप व्यवस्थापन गर्न, अहिले यो एक दिनमा सीमित छैन । अहिले ‘ब्ल्याक फ्राइडे’ को सट्टा ‘ब्ल्याक विक’ वा ‘ब्ल्याक नोभेम्बर’ कै रूपमा महिनाभरि नै विभिन्न छुटहरू दिन थालिएको छ । पोर्चुगल लगायत युरोपमा धेरै पसलहरूले नोभेम्बरको पहिलो हप्ताबाटै ‘Pre-Black Friday Deals’ (ब्ल्याक फ्राइडे अघिको छुट) दिन सुरु गर्छन् । यसले उपभोक्ताहरूलाई किनमेल गर्न लामो समय दिन्छ भने व्यापारीहरूलाई आफ्नो बिक्री महिनाभरि फैलाउन मद्दत गर्दछ ।
